پاورپوینت بررسی آب‌انبار سردار بزرگ

آب‌انبار سردار بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران است که در سال ۱۲۲۷ هجری قمری در محله راه ری شهر قزوین ساخته شد.
 
این بنای گنبددار که نمونه‌ای شاخص و منحصر به فرد در ایران بشمار می‌رود، دارای گنبدی رفیع و آجری می‌باشد که نورگیرهایی بر بدنه آجری آن تعبیه شده‌است.
 
بانیان احداث این آب انبار، دو برادر به نام «محمدحسن خان و محمدحسین خان»، از امرا و سرداران زمان فتحعلی شاه، محمد شاه و ناصرالدین شاه بودند.
 
این آب انبار یک نظام بزرگ و جالب از آبرسانی شهری محسوب می‌شود که حجم مخزن آن بالغ بر سه هزار مترمکعب است.
 
در دو طرف در ورودی «آب انبار سردار»، سکوی سنگی برای نشستن و استراحت وجود دارد و همچنین راه سنگی و هر پله به ارتفاع متوسط ۲۵ سانتی متر است که جمعا این آب انبار دارای ۵۰ پله سنگی است که به کانالی مشهور به راه شیر منتهی شده که دارای سقف قوسی شکل می‌باشد.
 
ورودی آب انبار دارای یک طاق نمای عریض با قوس جناقی و دو پا طاق جانبی به صورت دو طبقه بوده که با آجرکاری و کاشی کاری در طرح هندسی آراسته شده‌است.
 
سقف داخلی طاق نمای میانی دارای تزیینات آجرکاری همراه با رسم بندی و استفاده از پا باریک‌های تزیینی است که با کاشی آرایش بیشتری یافته‌است. مخزن آب این بنا مربع شکل است که در ارتفاعی مناسب بر روی آن گنبدی زیبا و رفیع بر پایه مربع شکل ایجاد شده که زیبایی خاصی به‌فضای آن بخشیده‌است. گنبد عظیم آب انبار سردار آجری است و در بالاترین قسمت آن بادگیری قرار گرفته و ارتفاع بلندترین نقطه آن تا کف آب انبار حدود ۲۸٫۵ متر است.
 
علاوه بر بادگیر مرکزی، چهار روزن مشبک دیگر جهت تهویه در گنبد کار گذاشته شده‌است.
 
آب انبارها
 
از دیر باز ایرانیان در کنار طرحهای عمده تامین آب ، چون ایجاد قنات ساختن شد و مانند آن به امر ذخیره سازی آبهای فراوان زمستانی زمستانی برای به مصرف رسانیدن ان در فصلهای کم اب و خشک دیگر سال نیز توجه داشته اند و برای تحقیق بخشیدن به این امر آب انبار را بنیان گذارده اند .
 
« ایزد ناهید فرشته نگهبان آب را معتبر ترین ایزدان ایران به شمار می رفته و برای بزرگداشت او نیایشگاههای فراوان برپا گشته است. »
 
نقش آب و انبارها در بافت شهرهای حاشیه کویر و منطقه های کم آب چشمگیر است که در بسیاری از ابدیها و شهرها اب انبارها قبل آبادی و شهر را تشکیل می دهند .
 
در هرند شهر کوچک گرما زده کویری ، معماری هیچ یک از مسجدها با شکوه ، معماری آب انبارها نمی تواند برابر کند .
 
انواع و قسمت های مختلف آب انبارها
 
آب انبارها را می توان به دو دسته تقسیم کرد ؛ الف ) آب انبارهای همگانی واقع در محله ها کاروانسراها روستاها و به صورت تک بنا در مسیر راههای کاروانی. ب) آب انبارهای خصوصی درون خانه ها قسمتهای عمده آب انبارها ۱- منبع ذخیره آب ۲- پوشش منبع۳- هواکش ۴- راه پله و پاشیر ۵- سردر تزئینی
 
۱-منبع یا انبار : به چهار شکل مکعب ف مکعب مستطیل ، هشت گوشه و استوانه ساخته شده تمامی یا بخش عمده آن در زیر زمین کنده می شود منیعهای مکعب و مکعب مستطیل گذشته از اندازه های کوچک می توانند در اندازه های بسیار بزرگ و تا صد هزار متر مکعب نیز ساخته شوند که در آن صورت برای نگهداری پوشش فراز آنها در داخل جزرها و ستون ها را به کار می گیرند که از آن جمله می توان آب انبار جزیره هرمز ، آب انبار سید اسماعیل تهران ، آب انبار کنجعلیخان کرمان ، اب انبار وزیر یا میرزا مقیم کاشان و.... را نام برد
 
۲-پوشش انبار : پوشش انبار منبع به صورتهای گنبدی ، مخروطی ، اهنگ و مسطح دیده می شود پوشش عمده آب انبارهای تک به صورت نیم گنبد کروی یا مخروطی بنا شده است گنبددهای مخروطی  به دو نوع صاف و صاف زینه ای یا پله ای تقسیم می گردند . در منطقه های گرمسیری برای جذب کمتر نور خورشید جدار خارجی گنبد را سفید می کردند برای ساختن گنبدهای کوچک در روستاها از سنگهای ورقه و تخت استفاده می کردند و برای پوشش گنبدهای متوسط و بزرگ اجر به کار می برند .
 
۳- هواکش و بادگیر : در بنای آب انبارها یک تا شش بادگیر در زیر دیده می شود در آب انبارهای که بادگیر بلند وجود ندارد  برفراز طاق نیم کره یا مخروطی شکل انبار ، سوراخی می گذارند هواکش چون بادگیر کوتاه می سازند تا جریان هوا برقرار سازد تا جریان هوا برقرار سازد در اب انبار های شرق خراسان و ناحیه تایباد برفراز گنبدها چهار درگاهی برای هواکش ایجادکرده اند .
 
آب انبار شش بادگیر یزد
 
۴- راه پله و پاشیر: ارتفاع پله ها به طور معمول بین بیست و پنچ تا سی پله است در یزد آب انبارهای شاخته شده به دست زردتشتیان دو پلکان دارد یکی برای زردتشتیان و دیگری برای مسلمانان ، آب انبار معروف " ریگ " نیز که از اثار دوران کهن یزد است که در مسیر برداشت دارد یکی از سوی میران خان و دیگری جنب بازار پنجه علی سابق . همچنین آب انبار باغ دولت آباد دو محل برداشت آب از داخل و خارج دارد در کاشان نمونه هایی در دست است که برای خنک کردن خانه مجاور از محل پاشیر آن کانال تهویه کشیده اند آب انبار محمدیان )
 
آب انبار با دو مسیر دسترسی
 
۵- سردر: سردر آب انبار ها چشمگیرترین و احداثی ترین و نماسازی شده آن به شمار می رود . کتبیه پیشانی و کمر بندی سردرها به طور معمولی از کشای معرق تا هفت رنگ اشت و کتبیه های کمربندی گاه نیز بر روی قطعه های سنگ مرمر نقش می بندد از جمله در برابر آب انبار « گذرنو» در کاشان هشتی مانندی وجود دارد که آب انبار را با راسته پیوند می دهد از این محل در روزهای سوگواری در جای حسینه استفاده می کنند .
 
جنبه های فنی بنای آب انبار
 
مصالح اصلی در کار ساختن انبارهای آب عبارت است از سنگ شفته ، آهک و ساروج
 
برای آب بندی آب انبار ها به جای شفته ، کف انبارهای ژرف و پر حجم را سرب ریخته اند از آن جمله اند آب انبارها " خواجه و ریگ" در یزد و آب انبار گنجعلیخان در کرمان .
 
در بعضی جاها برای صرفه جویی در هزینه نوعی از آب انبار که به نام ریخته ای معروف است می ساختند گونه های دیگر
 
اب انبار هایی که پلکان محل برداشت آب داخل منبع واقع شده و شیرآب ندارد مانند حسینیه های زواره و برکه های جنوب
 
انبارهایی که در روی سقف همکف زمین آنها دهانه ای برای برداشتن آب با طناب یا قرقره وجود دارد مانند آنچه در طبس و محمدیه نائین دیده می شود .
 
آب انبارهایی با طرح بعلاوه در جنوب که در محل به آن " چهار برکه" می گویند
 
و آب انبارهای کم عرض مستطیل با سقف آهنگ در جنوب و از جمله در جزیره قشم .
 
آب انبارهای کهن و معروف ایران
 
کهنترین منبع آب شناخته شده را می توان منبع آب شهر ایلامی " دوراو نقاشی " در چغاز نبیل " خوزستان دانست .
 
کهنترین آب انبار تاریخی یزد که در کوچه پشت مسجد جامع قرار دارد " جنگ" خوانده می شود .
 
دو آب انبار قدیمی تاریخی دیگر شهر عبارتند از : آب انبار محله در باغ گندم و دیگری آب انبار محله مصلی عقیق با تاریخ
 
کاشان
 
آب انبارهای کاشان را می توان به سه دسته تقسیم کرد . نخست آب انبارهای پیش از دوران صفویه مانند خواجه تاج الدین ، حبیب بن موسی ، آب انبار مقابل مسجد جمعه ، آب انبارهای محتشم دسته دوم آب انبارهای ساخته شده در عهده صفویه هستند که به طور معمول با بنای مسجد ساخته شده اند مانند آب انبار مسجد ""میر سید علی " و آب انبار بزرگ کی کوشک صفی ، آب انبار جنب مسجد وزیر و آب انبار بزرگ کوی سرپله
 
آب انبارهای گروه سوم : ۱- آب انبار عبدالرازق خان کاشی ۲- آب انبار گذرنو
 
معروف ترین و با شکوهترین آب انبار کاشان یعنی آب انبار حاجی سید حسین صباغ را می توان نام برد . قزوین
 
قدیمی ترین آب انبار کتبه دار قزوین مربوط است به دوران صفویه در زمان سشاه سلیمان که در کنار میدان مقابل مسجد جامع قرار دارد
 
عمده آب انبار های شهر قزوین در قرن سیزدهم هجری و در دروان قاجار بنا شده اند از نظر گنجایش منبع و زیبایی نمای سردر جالبترین آب انبارهای قزوین هستند که معروفترین آنها عبارتند از انبار حاجی کاظم ، حکیم ها و دو آب انبار معروف به سردار . آب انبار حاجی کاظم را از نظر نماسازی میتوان زیباترین آب انبار قزوین به شمار آورد .
 
 سمنان
 
قدیمیترین آب انبار تاریخی در این شهر آب انبار " قلی " نام دارد . از جمله جالبترین اب انبارهای منطقه آب انبار " سرخه " است پوشش انبار این بنا به صورت گنبد مخروطی بزرگ زینه ای یا پله پله ساخته شده است .
 
جزیره هرمز
 
مجموعه عظیم قلعه هرمز دو آب انبار بزرگ ستون دار آن از نمونه هایی جالب بناهای آبی ایران به شمار می رود جالبترین اثر معماری شبیه آن عبارت است از آب انبار صفویه در مجموعه گنجعلیخان در کرمان
 
 این هم نمونه ای از استفاده بهینه از این میراث گرانقدر فرهنگی در قزوین