پاورپوینت بررسی تیمچه مخلص سرا اصفهان

پاورپوینت بررسی تیمچه مخلص سرا اصفهان

ساختمان های ویژه را در معماری سنتی می توان در دو بخش بررسی کرد: ساختمان های برون شهری و درون شهری. نمونه ساختمان های درون شهری، بازار، گرمابه، مسجد، مدرسه، آب انبار و مانند آن و نمونه ی ساختمان های برون شهری، کاروانسرا، میل راهنما، برج، رباط، ساباط و مانند آن هستند. یکی از مهمترین ساختمان های درون شهری بازار است. بازارهای ایران در جهان نام آور هستند و در میان مردم از اهمیت برخوردار بوده اند. در زبان فارسی میانه (و در پهلوی) به آن واچار گفته می شده که تنها ویژه ی خرید و فروش کالا نبوده است. به طور کلی واچار به انجمن گاه گفته می شده است . مردم هر شهر سالی چند بار در آن جا گرد هم می آمدند و به مسائل اجتماعی خود رسیدگی می کردند. بسیاری از جنبش ها ی  اجتماعی از بازار برخاسه اند. برای بررسی شکل گیری شهرها نخستین مورد، بررسی و تحلیل بازار آن است.

طرح سرا متشکل است از حیاطی میانی با قاعده ی مستطیل،که حجره ها در دو طبقه در پیرامون آن نشسته اند. در اینجا نی،مانند همه ی سراهای بازار،حیاط عنصر مقوم طرح است و همه ی اجزای دیگر بدان متکی اند.حجره ها،که بدنه ی حیاط  را تشکیل داده اند،در طبقه ی دوم عقب نشسته و فضای حیاط را گشاده تر کرده اند. این عقب نشینی طبقه ی دوم در محور میانی جبهه ها رخ نداده است؛و در نتیجه،در میانه ی چهار طرف حیاط،با حجمی بیرون زده به ارتفاع دو طبقه مواجهیم.به عبارت دیگر عقب ننشستن میانه ی هر جبهه در محورهای تقارن نما موجب شده است که حجم های میانی ،هم پیش نشسته جلوه کند و هم ارتفاعی معادل دو طبقه بیابد.فرورفتگی عمیق درون این حجم های پیش نشسته و تضاد میان جلوآمدگی و فرورفتگی به این حجم ها  در حیاط اعتبار بیشتری بخشیده است.تغییر اندازه ی دهانه ی طاق ها در این حجم ها بر این اعتبار افزوده است.بدین ترتیب، مهمترین اتاق در طرح ایجاد بدنه ای نسبتا کم ارتفاع و مطبق در پیرامون صحنی وسیع است که حجم هایی ایوان مانند در چهار سمت آن خود نمایی و بر هندسه ی استوار کلی طرح مجموعه تاکید می کند. این ترکیب حیاط مساجد چهار ایوانی را به یاد می آورد. این حجم ها،  علاوه بر تعیین دو محور اصلی طرح، موجب پیوند ظریف نمای طبقات بالا و پایین شده است.با عقب نشستن بدنه ی طبقه ی فوقانی، در جلو حجره های بالا، فضایی مهتابی مانند پدید آمده است. بعلاوه، این پس رفتگی موجب بزرگ تر شدن حیاط قاعده ی طرح در طبقه ی بالا شده؛ و در نتیجه، امکان تبدیل آن از مستطیل به کشکولی را، بدون بر هم خوردن ضرباهنگ نما،فراهم آورده است. حیاط سازی نیز با آهنگ نماها و جحم ها هماهنگ است. در تقاطع دو محور اصلی طرح، در وسط صحن، حوضی هشت گوش نشسته و چهار باغچه در چهار سمت آن واقع شده است. وجود آب و سبزه، علاوه بر ایجاد چشم اندازی لطیف در صحن، در میان حجم تو خالی صحن و توده ی فضا های بسته ی اطراف به نحوی مناسب تعادل ایجاد کرده است.به عبارت دیگر، صحن فضایی تو خالی است که میانه ی آن با حجم نرم درخت و سبزه پر شده است؛ و بدین ترتیب، فضای تهی با حجم های بسته و رنگ های زنده ی برگ و سبزه با رنگ های سنگین بدنه و کف حیاط و سطوح نرم درخت با سطوح سخت بنا ترکیب شده است. صحن سرا فضایی باز در کنار بازار است؛ و طراح از اهمیت این فضا در جوار فضای بسته و نیمه تاریک بازار و ترکیب بندی مناسب نور و چشم انداز در مجموعه ی بازار غافل نبوده است. کالبد بازار به رودخانه ای میماند که مردم در آن تحرک و جریان دارند؛ و سرا چون برکه ای آرام در کنار این رودخانه است. در طرح سرا،به این سکون و آرامش در جوار جریان بازار توجه دقیق کرده و همه ی عناصر طرح را به خدمت آن درآورده اند.

فضای بسته ی پیرامون صحن، جز در قسمتی از جبهه ی غربی،تک لایه است.بدین ترتیب،حجره هایی طویل ، به خصوص در دو جناح شمالی و جنوبی،پدید آمده که بعضا با ایجاد پستویی به دو قسمت شده است. بازارچه ای که در پشت حجره های شمالی ساخته اند این مکان را فراهم کرده که بعضی از حجره های آن جناح به دو قسمت گردد: یکی رو به حیاط ؛ دیگری رو به بازارچه. دیگر حجره های جناح شمالی نیز یک روی به حیاط و روی دیگر به بازارچه دارند.

در بین هر دو حجره،راهرو کوتاهی، مشابه کفش کن خانه ها، واقع شده که در اصلی هر حجره نیز در همان جاست.بعضی از پله ها نیز در همین راهروها قرار گرفته است. تکرار نمای این راهروها در طبقه ی پایین و بالا و نیز در بدنه ی حجم های بیرون زده و تفاوت اندازه ی آن ها با دهانه ی حجره ها موجب اتصال نما های طبقه ی بالا و پایین و همچنین پیوند نما های چهار طرف حیاط با یک دیگر و تنوع در ضرباهنگ نماها شده است.

مصالح نما ها ساده و تماما آجر است. این سادگی به ادراک بهتر تنوع و شکستگی حجم طرح کمک می کند. تنها در حجم میانه ی نماهای شمالی و جنوبی، معدودی کتیبه ی کاشی دیده می شود. بیشتر قوس های نما در طبقه ی پایین کلیل و در طبقه ی بالای جناغی است. جهت دار بودن قوس های فوقانی به اختتام نما کمک کرده و موجب همامنگی آن ها با قوس ایوان ها شده است.

چنان که گفتیم، نخستین سخن طرح با مخاطب هندسه ی قاطع آن است که بیش از همه جا، در صحن خودنمایی می کند. طراح توفیق یافته که طرحی چنین منظم را در زمینی نامنظم (که از حرکت آزاد مسیر بازار و مسیرهای اطراف حاصل شده است) چنان دراندازد که ناموزونی زمین از دید بیننده پنهان بماند و اتصال سرا با بازار و بافت اطراف به بهترین صورت برقرار گردد.

حجم های بیرون زده ی ایوان مانند چهار طرف هر یک مدخلی است که حیاط را به واسطه ی به بیرون می پیوندد. به عبارتی، عوامل اتصال بنا با اطراف در امتداد محورهای تقارن آن شکل گرفته است.بدین ترتیب، حیاط از طریق دالان شمالی به بازارچه ای و از آنجا به بازار مخلص راه می برد؛ دالان جنوبی به بافت مسکونی مرتبط می شود؛ دالان شرقی نیز امروزه به مخروبه ای منتهی می گردد که احتمالا در گذشته بارانداز یا بازارچه بوده است. مهم ترین دالان، دالان غربی است که سرا را مستقیما به بازار مخلص وصل می کند. طرح این دالان، که مدخل اصلی سراست، تفصیل بیشتری یافته است؛ به این صورت که با قوس و طاق های هم اندازه به سه قسمت تقسیم شده و طاق هر سه قسمت مزین به کاربندی و معقلی است. طاق میانی نورگیری مدور در وسط و تزئینات بیشتری دارد. بدین ترتیب، قسمت میانی، بدون گشادگی در قاعده و صرفا با افزایش تزئینات و تغییر شیوه ی نورپردازی، نسبت به دو قسمت دیگر تشخص یافته و فضای دالان، در عین حفظ کیفیت حرکتی و پویای خود، از مرکزی موکد برخوردار شده است.ارتفاع دالان در ابتدا کوتاه و یک طبقه است و سپس مرتفع و دو طبقه می شود. بدین صورت،میان فضای دالان و بازار انقطاع لازم ایجاد شده است که مخاطب را برای ورود به فضایی جدید آماده می سازد.

عرض بازار مخلص در مقابل ورودی دالان (ورودی اصلی سرا) قدری افزایش یافته که به «چهار سوی مخلص» معروف است.این گشادگی نیز خود امکان مکث و توجه بیشتر به ورودی سرا را برای رهگذران فراهم می کند و مخاطب را از رویدادی جدید در مسیر بازار مطلع می سازد.