دانلود پاورپوینت بازار کرمان

بخشی از مطلب
 مجموعه ‏سازی یکی از ویژگی های معماری و شهرسازی‏ شهرهای پیرامون کویر بوده،احداث مجموعه‏ها سبب تامین‏ آسایش عمومی و تسهیل سرویسهای شهری و بالاخره صرفه‏ جویی در مخارج ایجادبنا و امنیت اقتصادی می‏شده است. از آنجایی که پدید آوردن چنین ساختمانهایی محتاج بودجه و فرصت کافی است،طبعا ساختن اینگونه مجموعه‏ها تنها در دوران امنیت و دوره طولانی یک حکومت امکان‏پذیر می‏ شده.در شهری مثل کرمان که به گفته فرد ریچاردز((غیر از شهر تبریز که در مرز شمال واقع شده بر هیچ شهری در این‏ کشور به اندازه شهر کرمان از منجنیق فلک سنگ فتنه نباریده‏ است.))1وجود چنین آثاری حکایت از غنیمت دانستن دوران‏ امنیت دارد.
 
در طول تاریخ مجموعه‏هایی که فرمانرویان مقتدر در کرمان‏ بنا نمودند عبارتند از:قلعه اردشیر مربوط به عهد ساسانی، مجموعه‏ای که شامل قلعه کوه،خندق،عمارت بارو،دروازه‏ خبیص،قلعه نو،بعضی از قلعه کهن و گنبد گبری میان باغهای‏ شاهیجان که آن را ابو علی محمد بن الیاس در سالهای 322 ه.ق‏ (933 م)تا 356 ه.ق(966 م)بنا نمود،در زمان سلجوقیان‏ (43 ه.ق/1041 م تا 584 ه.ق/1188 م)مجموعه‏ای شامل‏ مسجد،مدرسه،خانقاه،بیمارستان و گرمابه بنا شد که از این‏ مجموعه تنها مسجد بزرگ آن معروف به مسجد ملک باقی‏ مانده است،مجموعه آثار زمان قراختائیان،خصوصا ترکان خاتون‏ (جلوس 656 ه.ق-1258 م)یکی از بزرگترین مجموعه‏هایی‏ بوده که متاسفانه تمام آن از بین رفته و فقط سردر بزرگ مدرسه‏ و مقبره آنها باقی است و به نام قبه سبز معروف است،مجموعه‏ دیگر منسوب به امیر مظفر شامل مسجد بزرگ جامع(750 ه‏ قـ-1349 م)و دار السیاده است‏2،مجموعه‏های گنجعلی‏ خان،ابراهیم خان،وکیل و حاج آقا علی در بازار کرمان که از آنها سخن خواهیم گفت.
 
از آنجاییکه شهر کرمان در حکم نقطه اتصال میان بنادر دریای عمان و شهرهای شمالی و غربی کویرهای جنوب شرقی‏ ایران محسوب می‏شود،نقش اقتصادی آن بسیار مهم است‏ و مبازار آن که سابقه‏ای چند هزار ساله دارد،یک نهاد پایا و مداوم است که همواره در طی بازسازیها و گسترش شهر در ارتباط با محلات،اهمیت و مرکزیت خود را حفظ کرده است. مجموعه‏های کرمان از دوره صفویه به بعد همگی در ارتباط با بازار ایجاد گردیدند و در واقع بازار بخش مهمی در تمامی‏ این مجموعه‏ها است.این ویژگی باعث منحصر بفرد بودن بازار کرمان نیز گردیده است.
مجموعه گنجعلی خان
 
مجموعه گنجعلی خان که یکی از شاهکارهای معماری ایران‏ می‏باشد،نقطه عطف بازار کرمان محسوب می‏شود،در سالهای 1005 ه.ق تا 1029 ه.ق،زمان حکمرانی گنجعلی‏ خان بر کرمان و طبق دستور شاه عباس بنا گردید.این مجموعه‏ از بارزترین نمونه‏های معماری دوران صفویه می‏باشد که به‏ سعی گنجعلی خان ساخته شد و به همت پسرش،علیمردان‏ خان تکمیل گردید،مجموعه‏ای زیبا،نفیس و کامل است که‏ اثر استاد سلطان محمد معماری یزدی می‏باشد.کل مجموعه‏ گنجعلی خان وقف امام رضا(ع)و در تولیت آستان قدس‏ رضوی است.
 
گنجعلی خان با انتخاب بخشی از بازار که در محل تقاطع‏ راسته بازارهای جنوبی شمالی و شرقی غربی واقع است و خریدن بناها و آزاد کردن فضای پیرامون آن،این مجموعه‏ گرانقدر را پدید آورده است.بازار در اطراف میدان گنجعلی‏ خان امتداد یافته و پیونددهنده عملکردهای مختلف مجموعه‏ ،مدرسه(کاروانسرا،مسجد،ضرابخانه،مسجد و آب انبار است. بنای چهار ایوانی کاروانسرا(مدرسه)در سال 1007 هـ.ق در شرق میدان در دو طبق ساخته شده است.کتیبه‏های آن به‏ خط استاد علیرضا عباسی،خطاط مشهور عصر صفویه نوشته‏ شده است،سردر آن دارای مقرنسکاریهای بسیار نفیس بوده.
 
مسجد یا نمازخانه گنجعلی خان در شرق میدان و در جوار مدرسه قرار گرفته است.مساحت آن 27 متر مربع میباشد و موزه‏ای کوچک از تزئینات معماری اسلامی دوره صفویه نظیر گچبری،کاشیکاری،خطاطی،مقرنس‏کاری،کاربندی،حجاری‏ و نقاشیهای زیبا است.علاوه بر این مسجد،مساجد دیگری هم‏ در مجموعه وجود داشته که یکی از آنها در چهارسوق مسگری‏ می‏باشد.حمام گنجعلی خان یکی از شاهکارهای معماری‏ شرق است.در این حمام همه فضاها به بلوری تراش خورده‏ می‏مانند و همچون جواهری نفیس جلوه می‏کنند.
مجموعه ابراهیم خان
 
مجموعه ابراهیم خان توسط ابراهیم خان ظهیر الدوله داماد فتحعلی شاه بنا شد که در سالهای 1218 ه.ق-1803 م تا 1240 ه.ق-1824 م در کرمان حکومت داشت.6این مجموعه در شمال مجموعه گنجعلی خان قرار دارد و شامل مدرسه بزرگ، قیصریه(بازار زرگری)،حمام،مدرسه،آب انبار و خانه است. بازار از نظر کالبدی با بازارهای دیگر کرمان متفاوت بوده و معماری بسیار منظم و دقیق با عرض زیاد و ارتفاع مناسب به‏ آن زیبایی خاصی بخشیده است.در بخش میانی آن میدانچه‏ مستطیل شکلی قرار دارد که جلو خان مدرسه و ورودیهای‏ حمام و آب انبار مجموعه در آن طراحی شده‏اند.تزئینات‏ مدرسه کاشی هفت رنگ،مقرنسکاری و گچبری است.این‏ مدرسه دارای رفیعترین و زیباترین بادگیر شهر کرمان است.
مجموعه وکیل
 
بانی این مجموعه محمد اسماعیل خان وکیل الملک بوده که‏ از سال 1282 ه.ق حکومت کرمان را بر عهده داشته است.5 این مجموعه در شرق مجموعه گنجعلی خان و با فاصله کمی‏ از آن در امتداد بازار بزرگ قرار دارد.این مجموعه شامل بازار، کاروانسرا،حمام و مسجد می‏باشد.حمام وکیل از حمامهای‏ زیبای دوره قاجاریه شهر کرمان است و با فاصله کمی از حمامهای گنجعلی خان و ابراهیم خان قرار دارد.کاروانسرای‏ وکیل یکی از ارکان اصلی و مهم مجموعه است و بنایی دو طبقه می‏باشد.از عناصر در خور توجه آن،بادگیر و برج‏ ساعت است.
مجموعه حاج آقا علی
 
مجموعه حاج آقا علی،نزدیک مجموعه ابراهیم خان و در امتداد بازار عزیز ایجاد گردیده است.احداث خیابان شریعتی‏ ارتباط این مجموعه با بازار عزیز را قطع نموده و مجموعه در کنار خیابان قرار گرفته است:کاروانسرا،مسجد،آب انبار (به تصویر صفحه مراجعه شود) سقف و بخشی از تزیینات داخلی مسجد حاج آقا علی
 
(به تصویر صفحه مراجعه شود) بازار اجزاء مجموعه مذکور را تشکیل می‏دهند.حاج آقا علی‏ معروف به زعیم الدوله بانی این مجموعه بوده است که احداث آن در سال 1299 ه.ق پایان یافته است.5آب انبار حاج آقا علی‏ یکی از بزرگترین و معتبرترین آب انبارهای شهر کرمان محسوب‏ می‏شود.مسجد حاج آقا علی به مسجد چها ستون نیز شهرت‏ دارد،دارای چهل ستون سنگی است و با الهام از مسجد وکیل‏ شیراز بنا شده است...کاروانسرای حاج آقا علی در دو طبقه احداث گردیده و نماهای آن با طرح هندسی و کاشی نوع‏ معقلی پوشانیده شده است.معمار مجموعه به منظور استفاده‏ بهتر از زمین و یا نمایش هنر معماری خود،کاروانسرا را بر مخزن آب انبار ایجاد کرده است.سر در کاروانسرا ساده وط اق‏ آن مقرنسکاری شده و با دالانی طولانی به محوطه کاروانسرا راه دارد.
تحلیل عملکرد مجموعه‏ها
 
چهار مجموعه مورد بحث که یکی در دوره صفویه و بقیه‏ در دوره قاجار شکل گرفته‏اند،هر کدام از لحاظ عملکردی‏ خصوصیات ویژه‏ای دارند و نسبت به نقش عناصر غالب‏ خود،جایگاه خاصی می‏گیرند،ویژگی مشترک آنها این است‏ که بازار در همه مجموعه‏ها نه تنها پیونددهنده اجزاء مجموعه‏ است بلکه نقش مهمی را ایفا می‏نماید.کاربریهای تعیین شده‏ برای عناصر مجموعه‏ها و کیفیتی که از فعالیت آنها انتظار می‏ رفته،ویژگیهای فضایی را تعیین کرده است.فضای تقسیم نیز در هر کدام از مجموعه‏ها به تناسب کارکردی که در نظام کلی‏ بازار داشته‏اند متفاوت است.
 
همانگونه که مجموعه نقش جهان،نگین پایتخت صفوی‏ بود،مجموعه گنجعلی خان نیز در آن دوران این نقش را در شهر کرمان ایفا می‏نمود،در واقع این مجموعه نقطه عطف و قلب شهر بود و انتخاب محل قرارگیری آن نیز این موضوع را اثبات می‏نماید.میدان مرکزی آن که بیشترین فضا را اشغال کرده‏ است،مرکز ثقل مجموعه بوده و فضای تقسیم اصلی مجموعه‏ را نیز تشکیل می‏دهد و در محورهای اصلی چهار ضلع آن، مدرسه(کاروانسرا)،حمام،ضرابخانه و آب انبار قرار دارد.
 
کاروانسرا یا مدرسه در زمان خود مقر حکومتی حاکم وقت‏ و مرکز اداری بازار کرمان بوده است و در واقع کلیه امور مهم‏ اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی و سیاسی در این مجموعه با عناصر خدماتی چون ضرابخانه،حمام و آب انبار انجام می‏گرفته‏ است.
 
در مجموعه ابراهیم خان هر چند قیصریه محل فروش طلا و جواهر،گرانترین کالاهای بازار کرمان است،اما نقش مدرسه‏ که در مجموعه بیشترین مساحت را دارد،درخشانتر است و آنچه که هویت این مجموعه را آشکار می‏سازد،نقش فرهنگی، آموزشی آن است.فضای تقسیم اصلی مجموعه،جلو خان‏ ورودی مدرسه است.ورودی حمام و آب انبار نیز در همین فضا قرار دارد.
 
در مجموعه وکیل نقش راسته بازار و کاروانسرا اصلی‏تر است. این مجموعه اگرچه عنصری خدماتی و از جهت معماری با ارزش چون حمام وکیل را در خود دارد،ولی کارکرد تجاری‏ با توجه به محل قرارگیری آن در مجموعه،مهم‏تر است.امکان‏ تقسیم و ورود به عناصر مجموعه نیز از طریق راسته بازار است، به نحوی که ورودی حمام و کاروانسرا در این راسته قرار دارد. گشودگی مربع شکل و رو باز راسته بازار از نقاط عطف آن‏ است ولی فضای تقسیم اصلی نیست.
 
در مجموعه حاج آقا علی که بازار آن به سمت محلات‏ مسکونی سیر می‏کند،مسجد چهل ستون و در جوار آن مدرسه‏ معصومیه عناصر شاخصی را تشکیل می‏دهند،در مجموعه‏ نیز بیشترین فضا به مسجد اختصاص یافته است.اگرچه این‏ مجموعه،به عنوان مجموعه‏ای فرهنگی،مذهبی شناخته می‏ شود،ولی در زمان خود که کلیه عناصر آن فعال بوده،بازار و کاروانسرا نیز همپای اجزاء دیگر دارای ارزش بوده‏اند و د ر واقع مجموعه حاج آقا علی فضایی تجاری،فرهنگی در گذر اصلی شهر بوده است.بازارچه و جلوخان ورودی مسجد چهل‏ ستون مکان ورود به عناصر مجموعه حاج آقا علی است.در جبهه مقابل ورودی مسجد،ورودی کاروانسرا و آب انبار قرار گرفته است.7
 
ارتباط مجموعه‏ها با بافت شهر و نحوه دسترسی آنها با گذرهای قدیمی به شکلی است که احجام و فضاها از نمای‏ بیرونی برخوردار نیستند.به جز عناصری که جنبه نماد و نشانه شهری را پیدا کرده‏اند،تمامی عناصر در دیدهای داخلی‏ مجموعه‏ها خود را به نمایش می‏گذارند.نشانه‏ها و نمادهایی‏ در مجموعه‏های مورد بررسی از گذرها و خیابانهای اطراف‏ هویت مکانی آنها را مشخص می‏سازد.در میدان گنجعلی‏ خان،سقف چهار سوق بزرگ و سردر کاروانسرا(مدرسه)،از مشخصه‏های اصلی می‏باشند.پوشش چهار سوق بزرگ بازار کرمان در زاویه‏ای از میدان گنجعلی خان،ضمن آنکه از بیرون‏ با رنگ و مصالحی همسان با محیط ساخته شده،و با خطوط تویزه‏ها سیستم ساخت آنرا به نمایش می‏گذارد،از درون‏ ظرافت و جزئیات قابل توجهی را در معرفی نقاط برخورد بازار قدیم و جهت‏یابی آنها عیان می‏سازد،بادگیر خانه مدرس از مجموعه ابراهیم خان،از داخل میدان گنجعلی خان و خیابانها و گذرهای اطراف به خوبی خود را می‏نمایاند.همچنین سر در مدرسه ابراهیم خان از نشانه‏های بارز این مجموعه است. در مجموعه وکیل،بادگیر و برج ساعت کاروانسرا،عناصر مشخصی هستند که از فواصل دور دیده می‏شوند.گلدسته‏های‏ سردر مسجد چهل ستون و سردر کاروانسرای آن نشانه‏هایی از مجموعه حاج آقا علی هستند که در حال حاضر از خیابان دکتر شریعتی و بازار حاج آقا علی رویت می‏شوند.
منابع و ماخذ:
 
(1)-ریچاردز،فرد-سفرنامه ریچاردز-بنگاه ترجمه و نشر کتاب-1344
 
(2)-باستانی پاریزی،محمد ابراهیم-مقاله کرمان از کتاب شهرهای ایران-جلد 2-به کوشش محمد یوسف کیانی-سازمان چاپ و انتشارات وزارت‏ ارشاد اسلامی-1366
 
(3)-تهیه‏کننده:مولف مقاله با استفاده از نقشه جهاد دانشگاهی دانشکده هنرهای زیبا-دانشگاه تهران
 
(4)-نقشه‏های برداشت شده توسط پایگاه پژوهشی بافت تاریخی شهر کرمان-1381
 
(5)-ماخذ عکس هوایی سازمان نقشه‏برداری کشور
 
(6)-وزیری کرمانی،احمد علی خان-تاریخ کرمان(سالاریه)-تصحیح و تحشیه:باستانی پاریزیی-شرکت سهامی کتابهای ایران-1340
 
(7)-رامین ارجمند کرمانی-پایان نامه کارشناسی ارشد-مجموعه فرهنگی بازار کرمان-دانشگاه هنر