دانلود پاورپوینت بررسی مقبره هارونیه توس

تنها ثر بر جای مانده از توس قدیم بنای آجری است معروف به گنبد هارونیه که در دهه های اخیر به همت انجمن ثار ملی و میراث فرهنگی خراسان مرمت و باز سازی شده است مردم این بنا را زندان هارونیه می نامند و در متون وسفر نامه ها از آن مسجد توس آرامگاه و خانقاه غزالی نام برده شده است.
 
هارونیه که احتماﻷ مدرسه یا خانقاهی مربوط به سدﺓ هشتم می‌باشد سنگ یادبودی بنام محمد غزالی در وسط محوطه کارگذاشته شده است. چون آرامگاه « مام محمد غزالی » در توس می باشد و محل آن دقیقاً روشن نیست ، در مجاورت این بنا به یادبود این دانشمند ، سنگ مزاری نصب شده است .
 
این ساختمان زیر زمینی دارد که عقیده عمومی مردم این است که به عنوان زندان از آن استفاده می شده است. تحقیقات اخیر نشان داده که هارونیه صرفا آرامگاه یا خانقاهی است گه در سده های هفتم یا هشتم هجری هم پهلو با یک بنای مذهبی دیگر و بر روی خرابه های ابنیه کهن ساخته شده است این بنا مشتمل بر یک فضای وسیع مربع گنبد دار به ارتفاع حدود25 متر و وسعت 12*12 متر است در انتهای بنا سه حجره با اتاقک با تزئیناتی شامل گچبری قرار دارند تزدینات خارجی آن منحصر به قابهای عمودی وستون نماهای طرفین ورودی می باشد.
راه پله هایی دارد که می توان به طبقه دوم بنا رفت فعلاً آن را بسته اند ولی در دوران کودکی من باز بود و طبقه دوم را نیز چند بار دیده ام فضای بسیار کوچکی دارد. محل جدیدی که به تازگی در این محوطه توسط باستان شناسان پیدا شده ، می گویند مدرسه یا مسجد بوده است

بنایی که امروزه به هارونیه مشهور است در فاصله ی حدود 800 متری آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی و 24 کیلومتری مشهد واقع شده است. هارونیه نام جدیدی است که به این مکان داده شده و شاید سابقه مکتوب آن حتی به یکصد سال پیش هم نرسد لذا هیچ ارتباطی به هارون الرشید عباسی ندارد. این بنا به لحاظ کارکرد خانقاه یا آرامگاهی است که در سده هشتم هجری بر روی بقایای ابنیه کهن شهر تابران ساخته شده و در دوره تیموری سه فضای انتهایی به آن افزوده شده است. هارونیه دارای آراستگی های بسیار زیبای گچبری بوده و نمادی از وجود شخصیت های عرفانی و فعالیتهای آنان در توس است. سنگ گرانیتی سیاه رنگ در ضلع جنوبی بنا یادبودی از امام محمد غزالی توسی از عرفای سده 5،6 هجری است. در شمال غربی بنا نیز مقبره زنده یاد حسن خدیو جم از غزالی شناسان معاصر قرار دارد.

 بقعه «هارونیه‏» بنایى است مکعب شکل و آجرى که در قلب دشت طوس واقع گردیده است. این بنا از نظر عظمت، قطر پایه‏‌ها، قدرت ایستایى در کف و گنبد داراى معمارى خاص است و توجه به این نکته که هارونیه یگانه اثر برجاى مانده از شهر باستانى طوس است، اهمیت آن را مشخص‏تر مى‏سازد.

تاریخچه بنا
بناى هارونیه چنان که گفته شد تنها بناى بازمانده از شهر کهن طوس است. عوام آن را به نام «زندان هارون‏» مى‏شناسند و احتمالا به این دلیل «هارونیه‏» خوانده مى‏شود، حال آن که نه تنها بنا از لحاظ شکل و نقشه هیچ گونه شباهتى به زندان ندارد، ب طبق مستندات تاریخى نمی‌‏توان هیچ گونه ارتباطى بین این اثر و هارون‏‌الرشید خلیفه عباسى یافت; زیرا هارون در سال‏193 ه. ق. وفات یافته است در حالى که اصل بنا را با توجه به شکل معمارى، از دوره ایلخانى (قرن هشتم هجرى) مى‏دانند که بخشهایى در دوره تیمورى به آن الحاق شده است. از طرف دیگر به دلیل تشابه سبک معمارى بنا به معمارى رازى، این بنا را مربوط به قرن ششم هجرى می‌دانند.
در حفاریهایى که به سال 1354 در این بنا صورت گرفت، ضمن پیدا شدن سفالهاى مربوط به دوران سلجوقى، تیمورى و صفوى، جرز بسیار قطورى از سنگ و ملات ساروج که کاملا یادآور پى بناى آتشکده‌‏هاى ساسانى است مشاهده شد و نتایج آثار بدست آمده حاکى است که پى این بنا سابقه‌‏اى خیلى پیش از قرن ششم داشته است.

بررسى سفرنامه‌‏ها و نوشته‌‏هاى جهانگردان و پژوهشگران داخلى و خارجى که از حدود صد سال قبل تاکنون در نوشته‌‏هاى خود به این بنا اشاره کرده‏اند نشان داد که تنها عوام و مردم بومى بودند که بنا را نخست نقاره‏‌خانه و سپس زندان هارون نامیدند و بر اثر آن نام «گنبد هارون‏» هم بعدها به کار برده شد. به نظر نگارنده با توجه به این که معمولا ساکنان اطراف بناهاى تاریخى و محوطه‌‏هاى باستانى در مورد آثار مجاور مساکن خویش داستان‌ها و افسانه‏‎هایى می‌سازند که اغلب با واقعیت مطابقت ندارد، نامیده شدن این بنا نیز با عنوان هارونیه از طرف ساکنان نمی‌‏تواند ارزش تحقیقى یا مبناى تاریخى صحیحى داشته باشد. به همین ترتیب است‏برج واقع در لاجیم مازندران که به یادبود بانویى از سلسله آل باوند بنا گردیده اکنون به نام امامزاده عبدالله شهرت یافته است، یا مقبره ارسلان جاذب سپهسالار دوره غزنویان در سنگ‏بست که عوام آن را «قبر ایاز» مى‏دانند.

کاربرى بنا

از مجموعه مطالب تاریخى و خصوصیات معمارى بنا و شباهت‏سبک آن به سبک رازى و مقایسه با نمونه‏هاى مشابه همچون آرامگاه علاءالدوله در سمنان، مقبره سلطان سنجر در مرو و قبر بابا لقمان در سرخس، به نظر نگارنده در مقبره بودن بنا هیچ شکى وجود ندارد. غیر از خصوصیات معمارى طاق کوچکى که در ضلع شمالى بنا وجود دارد و جمله «الدنیا ساعة‏» که بر روى گچبرى آن منقوش است، خود دلیل دیگرى است‏بر مقبره بودن بنا، چون جمله مذکور را فقط در مقابر به کار مى‏برند. هر چند حفارى که در موقع مرمت در اطراف بنا انجام شده و مشخص شدن پى بناهایى که در مجاورت آن وجود داشته این گمان را که این مکان بخشى از یک مجموعه معمارى بوده تقویت مى‏کند.

در هدف از احداث بنا و کاربرى آن نیز اختلاف‏‌نظر وجود دارد، برخى این مکان را مدرسه یا خانقاه و همچنین مدفن امام محمد غزالى می‌‏دانند (قرن ششم) و برخى دیگر آن را مسجدى می‌دانند که بعد از هجوم مسلمانان به ایران بر روى آتشکده ساسانى ساخته شده است. از آنجا که در قسمت ‏شمالى بنا، یک ردیف اتاق دیده مى‏شود، این سؤال در بیننده ایجاد مى‏شود که این مکان باید محل تدریس و مکان علمى باشد، با این فرضیه مى‏توانیم ارتباط اثر را با امام محمد غزالى دریابیم. چرا که امام محمد غزالى پس از آن که تدریس در نظامیه بغداد را نپذیرفت در طوس ماند و همان جا خانقاهى براى صوفیان و مدرسه‏اى براى طلاب دایر کرد و شبانه‏‌روز خویش را به عبادت خدا و خدمت‏ به خلق مى‏گذراند. هنگامى که سرگرم این کار بود ناگهان اجلش فرا رسید و در طابران طوس که موطن وى بود بدرود زندگى گفت و در همان‌جا مدفون گشت. پس از اتمام مرمت‏‌ساختمان سازمان حفاظت آثار باستانى سنگ مقبره‏اى به عنوان یادبود امام محمد در جلو آن نصب کرده است. عبدالحمید مولوى با استناد به برخى منابع تاریخى، هارونیه را خانقاه خواجه عثمان بن هارون استاد معین‌‏الدین چشتى قطب صوفیه چشتى در هند مى‏داند، که به یادبود پدرش در قرن ششم خانقاهى در طابران طوس ساخته است. وى این نظریه را که بنا خانقاه و مقبره امام محمد غزالى بوده رد مى‏کند چرا که مورخان و جهانگردانى که از قرن ششم و هفتم به بعد به طوس سفر کرده‏اند، مدفن غزالى را خارج از باروى شهر (قبرستان عمومى شهر) ذکر کرده‏اند حال آن که برطبق برخى منابع مکتوب، هارونیه داخل حصار طوس قرار داشته است.

مقایسه بنا با نمونه‏هاى مشابه
بقعه هارونیه به خاطر اندازه و انفراد و حجم جمع و جورش بنایى بسیار جالب است و آرامگاه سلطان سنجر در مرو را به یاد می‌آورد. مقایسه این دو بنا با بناى جبل سنگ (گنبد جبلیه) در کرمان که از قرن هفتم ه. ق. است و روشن‌تر از دو بناى مذکور خصلت‏‌ ساسانى در آن آشکار است، پیشرفت معمارى را مدنظر قرار می‌‏دهد. بناى طوس اگر چه کوچکتر است در تناسب با وقارش به آرامگاه الجایتو شباهت زیاد دارد.  قاعده مدور گنبد که اغلب در دوره ‏هاى پیش فقط به صورت هشت گوشه برهنه ‏اى بود، داراى رواق‌هایى است که دهلیزهاى آنها با آجرچینى‏هاى مشبک تزیین شده و بدین طریق بدون این که چیزى از سادگى کل بنا بکاهد، صلابت‏ حجم آن را تعدیل کرده است. همچنین در این بنا موزه تخصصی معماری استان خراسان، به تازگی احداث گردیده است. نمونه هایی برجسته و بارز از معماری ایرانی، در معرض دید علاقه مندان قرار دارد. همچنین در فضای بیرونی و پیرامونی هارونیه، سنگ های آرامگاهی به نمایش در می آیند که شامل تعدادی سنگ قبر از روستاها و شهرهای اطراف و نمونه هایی از حجاری و سنگ تراشی هستند. در موزه معماری قرار است یک سری ماکت بناهای تاریخی خراسان، کتیبه های سنگی، ضریح های چوبی، درهای ارسی و وسایل و آثار مرتبط با معماری نگهداری شود.